sexta-feira, 23 de março de 2012

O ADULTÉRIO NO REINO SUEVO

1
SILVA, Leila Rodrigues da. O adultério no reino suevo: a confluência germânica e romano-cristã. das perspectivas Signum. Revista da ABREM, 8, p.159-183, 2006.
O adultério no reino suevo: a confluência
das perspectivas germânica e romano-cristã
Leila Rodrigues da Silva Os suevos, embora tenham organizado um reino, cuja duração se estendeu de e4n1t1r ea toéu t5r8o5s , gneãrmo asnisotse,m daotsiz abruarmgú nsudaioss leei sv iesimgo duoms , cnoãnoju ndteoix aersacmrit or.e gDisifteroresn lteegmaeisn tdeo, speaura cuomtid imanaoio. rT caoisn hreegciimstreonst,o qduaasn dinos teitxuiisçtõeenst,e sv,a cloornesst iteu epmrá-tsicea sc odmoos fgornutpeoss vqaulieo soass produziAra mine. xistência de um código escrito de leis dos suevos, contudo, não inviabiliza, aininfodram qaduoe sd sifoicburlet ea, sap epcotsossi bdiloid addiree itdoe mquaetr,i matornaivaél sn doe r eoiuntor,o sn om eqiuoasl, speo sisnasmeroes neosstsaor ào brjeeftloe xeãsop escoífbicreo ad ep arántáiclias ed. oA damduitlitnédrioo tnaol erxeeinqoü ibsuiliedvaod ee, od etdriactaammoe-nntoos ,c onnefseteri deos tau dtoa,l fenômeRneoc poenlhae Icgermejoas l occoaml, oa pdaardtior dfeu mndeaamdoesn tdaol sàé ceuxloe cVuIç. ã o de nossa proposta a cidoennfltuifêicnacçiãao, edmo rgerianuos sudeifveore ncocimad ousm, ad ere aelliedmadeen thosis tgóerircma aensopse, círfoicma aqnuoes ree scurlitsotãuo sd.a1 tNreêsss eh esreanntçiadso , qiunatenrteos sàas- neoxsp rceosnssõidees radro cmonattrriibmuôiçnõieos. Epsrotev epnrioecnetedsim deen tcoa,d ean utrmetaa ndtaos, ddeepvee ndaednmdioti r doqsu ep rion ccípoinocs epitroiv idleeg iaaddouslt éproior cnaãdoa uém uam daa sc otrnêsst rcuoçnãsot runçaõteusra cl.u ltLuorgaois, saadluieltnétraiod afse neô dmae snionsg udlaisrtiidnatdoes, haisstsóimric ac odme od, epteurnmiri-nsaed-oá s mcoanist erxigtoosr,o seanmteenndteer,- soeu- án pãoor, ttraaisb aplrháot,ic aadsu. l2t éDreio qcuoamlqou ae rp mráotidcoa, dsea lrveola cçoõneds içeõxetrsa ceosnpjeucgiaaiiss,. concebemos no presente torna-seS efgaucntídveol ,a s onborsestau dpoe,r sap epcatrivtiar, doa evsatluodrioz adçaã ot edme ádtiocias apdreusltséurpioo sntoo s reqiuneo, scuoemvoo vheerreamnçoas ,c pulrteucriasla mco msepr amrtialhtiazdaad ops.o rO t opdrioms eoirso gveinrcmualan-osse. àT aelx ihsetêrannciçaa dée puamrcai amlmeesnmtae rceuvjoesla ddae sndao bGrearmmeânntioas, 3 srãeod igmidaais nore lseévcaunlote sI, ppaerloa aou teosrt urodmo aenmo, qTuáecisttoã.o O d soe gquuned oo, caonmtepriaotrí,v ereism ectoem-n osa à rideaéliiad addee q uvei voids at expteolsa sfo rmpouplaudlaoçsõ enso âdmob itroe idnao .I grAe jap laorctairl sdãoo reconhecimento dessa premissa, o conjunto de referências feitas a um dado
1 Cabe ressaltar que no momento oportuno trataremos conjuntamente as heranças romanas e cristãs, pelos motivos que explicaremos mais adiante. 2 Entre os visigodos, por exemplo, no século seguinte ao aqui tratado, a Lex Visigothorum idnadsi can ocrommaos asdeuxlutéarisio eusmta bceolnejcuidnatos heemte rougmê nseeon tdideo prcáotnicsaids ecraavraeclmteerinztaed aasm ppelloa. tCrafn.:s gOreSsAsBãAo GJuArRídCicÍaAs, yE sSpoecriaanlezsa,, 1E9l 9a7d,u pltpe.r i2o0 u-2x1o.r io en la Lex Visigothorum, Madrid, Marcial Pons, Ediciones 3 TACITUS, Germania, Transleted by M. Hutlon, Cambridge, Massachusetts, London, Havard University Press, 1970, vol. I, (Loeb Classical Library).
2
comportamento em relação ao sexo, a partir de 550, em alguns cânones conciliares4 no sermão e análise. De Correctione Rusticorum,5 transforma-se no nosso principal material de indiscutLíveeml bersecmasosse za indde ao, uqturaes af oinmtepso rtteâxntcuiaa isd eqsutee cteonrphuasm dcoocnutmemenptlaald ore ltaacl iotenma-ásteic àa faoon ltoens gaon daeli staoddaas an hãios tórerisau ldtao,s psuoertvaonst.o O, dinot earcvaasloo. dNe oms aaisn odse cqoumatprroe eséncduidlooss eennttrree aas rpeednainçãsuol adr,a eGme r4m1a1n, iaas, opborra sv oqltuae dsee r9e8fe, reir aom aasosse ngtearmmeanntoos ,d porsi nscuipeavlomse nntoe npoerlao essutea approrepsoesntata mde imndaísciiaods asmobernet ea s aqbureasntgõeenst eq uee dpeseelojas meosst íemnufolocsa r.d os seus autores, não se difeQreunacniteom à, s nfoon teqsu ep roddizu zirdeassp eeintotr e aooss ansuoes v4o1s1, ed e5 50tu, deom bqourea aslge umesacsr edveelaras adnatse irdioiormsseinnctrea,s itaasm sbuéemva sn,ã aot én oesn tfãoor nseucbemme tsiduabss índoioss redlea tgosra ànsd ec arreapceterrcíusstiscãaos. cAopmeusnasr aOorsó sgioe,r memanos, não terem deixado de ser realçadas por contemporâneos como Paulo autores pri vHileisgtioarriaamru me mA dsveeurss urse lPaatogsa nooss aLsibprei cVtoIIs, 6m ea, isn ad iCrerôtanmicean,7t ep oars sIodcáicaidoo, se satoess dpeesqduoebnraasm reenfetorês npcoialísti cporse sdeanst einsv ansaõ es.8 Logo, até o ano de 550, com exceção de duas nas fontes produzidas no interior doC rôreniincoa sduee vIdo áqciuoe, àpso sqsuaa icso laalbuodriarer mcoosm, naa dnao shsaá análise.A ntes de dedicarmo-nos especificamente ao enfoque do corpus documental aenlatbeoriroardmoe nntoe ,s ereiot odmae mIgorse jaa iqduéeia ealepgoenmtaodsa, nseog purinimdoe iroo ednocsa dmoiinsh pamreessnutop ojsát odse fsionbidroe voás rqiousa gisr unpooss pdaeuntoammionsa, dqousa cl osmejoa :g ae remxaisntoêsn.c ia de uma relativa identidade cultural dos indicativOobss earcvearncda od atsa l pridáteincatisd aed ec,o necnecpoçnõtersa mdooss snuae voGse remmâ nrieal,a çdãeo aToá cmitaot, rimalôgnuinos. cEostma qfounet ete, mq useid od isuptielinzsaad am paeiolorse sh iastporreiasednotraeçsõ, easp,e ssoabr rdeetu vdaoli,o spae lea iemnporremseci nfdreívqeülê pnacriaa roe setrsitçuõdeos tdeonsd og reumpo vsi sqtau ea lgvuivnias ma spàes ctmosa.r gCeonms edsot e Imfimpé, rpior,e cdiseavme oss eer stsaurb amteentitdoas aa gdeurams aqnuoess?t õAetsé qfuuned paomnetnot adiesv: epmoodse mcoonss idtreartaarr dianddoissc rcimonintiaddoasm nean te os vários grupos no século I, ao nos reportarmos aos suevos no século VI? Germânia, composta homogêInnecoon éte ssitmavpelilfmiceanr tde ermecaosinahdeacmere nttoed oas qouse sgtãeorm. Oan porsó pcorimo oT ápcaitrote, adoe reugmis tbralorc oa
4 Concilios Visigóticos e Hispano-Romanos, Jose Vives (Ed.), Madrid, CSIC, Instituto Enrique Florez, 1963, Concilio de Braga I e Concilio de Braga II, pp. 65-106. 5 MARTINI EPISCOPI BRACARENSIS, Opera Omnia, Claude W. Barlow (Ed.), New Haven, The American Academy in Rome, 1950, De Correctione Rusticorum, pp. 183-203. 6 OROSIO, Paulo, Historias. Libros I-VII, Introducción, traducción y notas de Eustaquio Sanchez Salor, Madrid, Gredos, 1982, 2v. (Biblioteca Clásica Gredos, 54). 7 HYDACE, Chronique, Introduction, texte critique, traduction par Alain Tranoy, Paris, Cerf, 1974, 2 v. (Sources Chrétiennes, 218). 8 A obra de Paulo Orósio, cuja exposição estende-se do primeiro Homem até 417, destaca-se, seombbreotruad os,e piemlapso ridteé iacso mun ivoes rssauliesvtaoss , e npãroo viod efnaczi alpisrteafse rqeuneci aclomneténmte.. DOess sae sfcorritmosa , dsee uI dteáxctioo,, cuomnate mvipsãoorâ npeoor dvaesz einsv amsiõneusc ieo sbais pdoo sd ea Ccohnatveecsim, ceonbtroesm v oesri faicnaodso ds e n3e7s9ta a r4e6g9iã, op.e rSmuiat inêdnof-ansoes, atosdsoacviiaad, aas pàa brteirli cdoos idinagdree sdsoos dinovsa ssuoerevso.s no relato, está sem dúvida nas questões diretamente
3
observação dos grupos que habitavam as áreas limítrofes diversidade existente entre eles. 9 Não convém, entretanto , diog nIomrapré roio ,f aatoce ndteu oquu ea, papoesssuaíra dma st rdaidfeiçreõneçsa se, ionss tgiteurimçõaenso ss,e amoe flhazaenrteems. tDode oqs upaalqrtuee dr em uamn eairgalo, mheár aqduoe mteario ro, cauniádlaisdeos, qnuãeo paapretanmas dnoo pinretussituop odset os ed ee vqituaer , gneon einratelirzvaaçlõoe qs ueex cdeescsoivrraes ,d ceo mTáoc ittaom abtéé ma sinosftraelraaçmão qdueaslsqeuse rg rturapnossf oermm atçeãror.it1ó0 rioAss sidmo, Imdep éaricoo rRdoom caonmo, osu apsr oicnesdtiitmuieçnõteos qnuãoe aapsseunmasim coosm ion iicniadlimcaeçnõtees, daes uremfear êtnencidaêsn fceiait apsa rpae lao paousttoerr irdoamdea.n oT adl ecvoenmd ustear naãvoa ldiaedvaes, pnaartutircaullmare, not er,e idneos csounesviod,e draisrt aon ftaet ote dmep oqruaelm eesntatme dosa dreiafenrtied ad efo unmtea, ec oqnuset rcuoçmãop rpeoelnítdiciaa não apeLnoagso ,s uimevpoõse, -msea sa tacmerbteézma adse pqoupeu laaçoõ efasz leorcmaioss.1 1u so de dados provenientes da
sGoebrrmeâtundiao ,p aproar , pdeensssaar mfoorsm aas,p edcistpoos rrmeolasc iodne amdoasi sa ou ma deulletémreion tnoe sptaer ar eain or eofl efxaãzoe.m Toas,l obra imEpnofritma-, ncoosm, aos soim c, apsealma epnotsos ibei lidoa daed udlteé rrieov eelarar mm acnlaifsessiftiacçaõdeoss dpoe gloesr mgaenrmismanoo. s, segundo Tácito? Observemos o próprio documento: sSee m pdoúdveirdiaa , oe lomgaiatrri mômnaiois é oaulit rmo uitaos preecstpoe itaddoos e sneãuos costumes.12 palavraOs ansetenrtiiodrom ednot eq duees tsaec aednatse: nde por “respeito” segue como continuação das cEomn teenfteaimto , cosmão uqmuaa ses ó oms ulúhneirc,o se xbceátrob aruonss qpuoeu cosse, pqauream m, uniãtaos puonri õseesu p oarrd soura acmonodroiçsãoo, dsee nvoêbermes .s1o3 licitados estabeleOc imcaernátteor dgeu efrrreeqiüroe ndtae ss oacliiaendçaadse egnetrrme âansi catr ieb oas ccoonnsfeerqiüamen taeo ns ehcoesmseidnasd eu mdoa pmoosniçoãgoâ mcliacroa,m aeinntdea dqifueer epnaciraedcae sdsea mprueldhoemr ienmar ,r esleagçuãon daoo ams aitnrfimorômnaioç.õ eOs cdaasdaams epnotor Tmáuclihtoe,r ecso nevsivtievue sesmem a lgliugmadaass c irpcourn smtâantcriiamsô, ncioom a a upmos simbielisdmadoe dheo mqeume .d uTaasl opur ámtiacias padouligltâémrioic ma, acsecurtlainmoe. nte contribuiu para o silêncio do autor da Germânia quanto ao pela muElmhebro rnaa Tsáocciiteod taedneh ag esrem eâmnipcean, haa dpoo seiçmã oe xdaelstatar eeumfo rreiclaamçãeon taeo om paatprieml ôonciuop andãoo Isdea ddiefe Mreéndciiaa vOac imdeunittoa l.d oO eesnptauçsoia spmoor edleas taes sauumtoidr or,e ldaeci ounma-as em aaon efiartao gdeer aql,u ed uproasnstueí aa,
9 Embora os grupos apresentados por Tácito possuam características comuns, evidenciam 4ta0m; b4é2m,II -m4u3i,tIa-IsI ;e s4p4e;c i4fi5c,iIdIa-IdVe;s .4 C5,fI.:X ,T Ap.C I1T7U4S; ,p Gpe. r1m7a6n-1ia7,8 o; pp. .c 1it8.,0 2; 9p,pI;. 3108,4I-I1; 8362;; p3p5., I1I-9I2V-;1 3968;- pp. 198-200; p. 204; pp. 206-208 e p. 210. 10 Reconhecendo o contínuo processo de “ethnogénesis” suevo, como o faz López Quiroga, no iqnusatilt usieç õinesse. rLeÓ iPnEcZlu sQivUeI RoO pGeArí,o Jdoor ggea,l a“iCceol,t ansã oy spuoedveorsía emno sla ahleisgtoarr iae sdtea blaili daandtieg uirar eGsatrliltaae cpiaa r:a¿ uans problema histórico o historiográfico?”, Iberoamericana, n. 80, 2000, pp. 20-42. (pp. 32-33). 11 A importância das populações locais em relação a este e outros aspectos precisa ser icgounaslimdeernatdea p, elnaã sou aa apuetnoanso mpieal ac uilntuergaál.v Celf .:s IuDpEeMrio, rpid. a2d1e e npu. m30é.r ica frente aos suevos, mas 12 TACITUS, Germania, op. cit., 18, p. 156. 13 IDEM, ibidem.
4
na verdade, como padrão comparativo à mulher romana estava, como toda a sociedade, moralmente corrompida .1q4 uLeo, gsoe,g uan dpore sseunaç av isdãaos, rmeucolhnehreecsi mneanst o prdoax imimidpaodretâs ncdiaa s dboas taslheauss, caonnismealhnodso psaeruas afsilshuonst oes dmivaerirdsooss;;1156 oa rinecsupmonbsêanbciliiad addee s gdraa naddem ipnaisrttrea çdãao dead uccaasçaã oe ddoas ptrraoblea1l7h oosu noos fcaatmo podse, 18t enrãeom sãaos ienvsitditêunicçiãaos cdaes aqmuee netsot.i v essem submetidas às mesmas regras que os homens diante da em algEusmsea se stpraibçoos dicsotimnt oa p ovdireg icnldaaradme ednates sjeorv eonbss erpvraedtoen ndae nptreeso cauop açcãaosa pmreenseton.t1e9 Cproantticuaddoo, pseulaa emspaioosra .r eEvsetela pçãooss ueíxap uremsasa avuar-as ec rnimoi ntorasata pmreencitsoa nadtori,b ausídsoim ,a ose ra dpuulntéidroio. eOrsa mde scdoombpraamrtielhnatodso sd op ocra sttoigdoa ean vcoolmviaumni dnaãdoe .a pOe naaust oar addaú ltera, mas de certa forma ressaltou as suas implacáveis conseqüências. Germânia, com atenção, eSsecnadsos osu; m sepuo voc asttãigoo nuém eimroesdoi,a too s ea dfuicltaé riosso b sãoa rpeasrpeonntessa,b ielixdpaudlesa md doos lumgaarr iad ocsu:l paedma quper ensuean çea c omdo os cpaobveolaod oc.o20r tado é conduzida a chicotadas por todo o identificFauvnad aa mfideenltiaddaad e en oa heosnteasbteidleacdime ecnomtoo vdael orveísn cbuálsoics osp ae ssseoraeims, prteasl ersvoacdioesd apdoer ttooddoo oo sgeruu priot.u aAl , cseerliamvôan uiam dimo pcoarstaamnteen taoc,o rddoo ,q2u1 aclu jpoa rrtoicmippaimvaemnt op,a iids een tpifaicraednote cso, mco “ma dhuonpelas tcidoandoeta çcãoor.r oPmorp iudma” ,l2a2d on ãreof ecroiam-speo ratoa vma arpiderod, ãdoe. qTuael mr oam mpiumlheenrt od epveorsisau tíae r usmidoa p“are csoemrvpaadnohs eipreal ad es opceinedaaliddaed ecos me op eurmig otso”d.2o3 . PLoor goou, trcoo,m imo ppliecassvoaa nlma etnrateiç ãuolt raa jvaadloo,r eos mreaserirdvoa deor au mo rreeslepvoannstáev epla ppeell an easpsliec apçrãooc edsaso p. e na, mas à comunidade também estava escritorD reosmsaa nmo,a nneãiroa , apoesn ams empabrrtoicsi padvaa mtr ibdoa, pcuonnifçoãrom ea sdsiesntiontdaom à ass uap aalapvlricaasç ãdoo, tornando a situação da castigada ainda mais constrangedora, como também atuavam
pa epnoas tneãroio rsie, iemnpceedrrianvdao, qpuoert aan mtoe, snmoa a sçeo itvein ecmul apsúseb liac oo.u Etrsota h eorma edmef icnoitmivoa ees, pcoosma.o Stuala, ienxtiegrivae nuçmão .c Voenjtarmoleo s soo qburee aof irmquoeu, Toábcivtioa ma erenstep,e itao : punida não possuía poder de [vaa leanddúol-tseera d]e (s.u..a) bneãleoz ap, ojudveernát uednec oen rtirqaure zma.a24r ido nem A configuração geral do direito consuetudinário, no que tange ao matrimônio,
14 Ao tratar do recato das mulheres germânicas, Tácito, nas entrelinhas, confronta-as com as romanas. Cf.: TACITUS, Germania, op. cit., 19, I, p. 160. 15 IDEM, ibidem, 7, III-IV, pp. 141-142. 16 IDEM, ibidem, 8, II-III, p. 142. 17 IDEM, ibidem, 20, I-II, p. 161. 18 IDEM, ibidem, 15, I, p. 154. 19 IDEM, ibidem, 19, III, p. 160. 20 IDEM, ibidem, 19, I-II, pp. 158-160. 21 IDEM, ibidem, 18, II-IV, p. 156. 22 IDEM, ibidem, 19, II, p, 160. 23 IDEM, ibidem, 18, IV, p, 156. 24 IDEM, ibidem, 19, II-III, p. 160.
5
exemplificada, entre outros aspectos, na recomendação da casamento e na postura em relação ao adultério, reflete o pquuree zjáa sfeambeinminoas asonbterse daos ipmripnocirptaanist ef oprmapaesl dneo inessetraçbãeol edciam emnutolh edr en easlisaan çsaosc ieed avdíen.c uElostsa vdae-l hpea rreensetervscaod;o nuams agtuiveirdreaidreoss ; qnuae e dvuiscaavçaãmo daa so cbrtieannççãaos ed on a sfuusntçeãnoto d efa emspilioasra; . nAas sipmro, cnroia çqãuoe cdoen cfeurtnuero às cporárrteicsap odnod eandteu ltaéursioê,n coia rneola tqou ed es e Tráecfeitroe daooss hcoamstiegnoss inindfilcigaimdo ds oiàss pmonutlohse rbeáss iceo sa. tPrraimtaemireon, tsoe daif emruenlhceiar dpoo sdsou íma aprriedsot,íg qiou aennttore à o ss ugae rfmidaenlidoas dees tneo n mãoa tar iamuôsneinot.a Svae gduen duom, ceansteanmdeenntdoo d ea duumlt émrieos mcoo mhoom termai çcãoom ad uuams o ua cmoradiso maunlhteerrieosr,m aeon tceo nefisgtuarbaerl-escei dcoo,m oo aallgvoo dleeg citriímticaamse. nOtue sreejcao,n ehmec hidipoó pteesloe garlguupmo,a e pveidnesnatre-smee-inat eta, ln cãoon dsue taa pcroemseon taadvúal tecoram. o condicioAnsa rapmar ticceurltaarmideandtees cohnissttórruicçoõ-erse gpiorónparisia sd reesleancivoonlvaiddaass aaoo calosanmgoe ntdoe ensétrceu looss sgueermvoasn, odso oqrugaaln iszea dtoesm ,e mat radviéfesr ednatse sf onreteinso, sa. lgOu mcaosm npootrítcaiams,e nntãoo pseusgseorael, cdoonst urdeois, aqnutee peasstseasd otisv efrsesnetme ac opmosos ibpirliádtaicdae sa d ep oalliigaanmçaias,. Ac oemssoe froersap eeitmo,p roe gbaisdpao dpee loCsh asveeuss, Iddeá cdieot,e fromrnineacdeo-nso tsr eecmh ossu,a25 Cproôdneicma oasl gduenpsr eeleenmdeenr tqous ep,a ream ab orerafl eax ãpoo. líDtiac al emituartari matoennitaal ancãoor dteons hean dtreei xoasd ov ádreio sse g crounpsotsit, utiar isc ocmaosa rmeceunrtsoos uptoilsizsaudíaom p acraar áote er smtaobneolegcâimmeicnot.o Tdael qinufearlqêunecria redfeercêonrrceia dàa poosbssiberilvidaaçdãeo ddee coqmuep,o rataom menetnocsi oandáú-lltoesr,o sI.d Máceiosm noã loe mrbearalinzoduo qcruôen isceau sc oomboje tgivêonse reos teasvpaemc ífeicmo, 2c6o no sobnisâpnoc iad ec oCmha ove csa, ráávteidr on aprorra taivcoe net uuanr ivqeurasalql udear carsipsteãc taop qreueen rdaetrifiaic acsosmeo o u pmearf ial bbeárrrbaaçrãoo .d os invasores, não omitiria o que sua formação valer taUmmb érmac iopcaírnai oa sse mfoenltheasn rteed aigoi duatisl iznaod or epinaora ain ptearrptirre tdaer om seialêdnocsi od doe s Iédcáucloio VpIo.d Ae mcoenrdeucteau dad onso bercelzeas iágsetrimcoâsn icmae qnuçõaensd o,e mde saelguusm tar afboarmlhao,s .a gGreredgiaó roios vdaelo reTso ucrrsis, tãpoosr, eexxepmerpimloe, ntandao s Hpiestloosri ar eisF rmanecroorvuínmg,i os,n aermra tviváar iasq ucier cusnasltiâennctaia s ossu blianchoonut esciitmuaeçnõtoess vbiinspcuol addea sT oàu prsr ántioc aâ mdob iatod udloté rrieoi.n2o7 Nsuãeov eox, isdtee qnueanlhquumera m oobdrao ,e oq uqivuael ednet em aaois r eplraótxoi mdoo fmoei malbi rporso dduaz indoob, roeuza s seujae,v eas, ccroitmoso qvueere pmoodse ma seevgidueirn, cniaard an uinadniçcaasm d soo pbrroec peodliimgaemntioa odue adultériEon dtroes 5m7o0n ea r5ca8s0 oquu asetruos oabsrsaess sfoorreasm. destinadas ao rei Miro,28 pelo então bispo adde otBardaog ap, elMo amrtoinnhaor.c aN cerliasstã, ob, udsectaanlhdeos edxaa lvtiadra upmúb lpicaad reã op ridvea dcao am speorretamm reenstpoe iata dsoesr
25 HYDACE, op. cit., 140, XXV e 226, p. 142 e p.170. 26 Cf.: GALÁN SÁNCHEZ, Pedro Juan. El Género Historiográfico de la Chronica. Las Crónicas Hispanas de Época Visigoda, Cáceres, Universidad de Extremadura, 1994, pp. 15-40. 27 GRÉGOIRE DE TOURS, Histoire des Francs, Traduite du latin par Robert Latouche, Paris, Les pB.e l2le0s6 ;L ept.t r2e1s0, ;1 p9.9 266. 9C;f .p,. e1n9t9re e o puptr.o 2s2: 7L-.2 248, .X XV; L. 4, XXVIII; L.5, XVII; L.9, XIII; L.9, XXXIII, 28 Cf.: MARTINI EPISCOPI BRACARENSIS, Opera Omnia, op. cit., Pro Repellenda Jactantia; Item De Superbia; Exhortatio Humilitatis, e Formula Vitae Honestae, pp. 65-79 e pp. 236-250.
6
foram enfatizados. Um capítulo inteiro da Formula Vitae Honestae, seu preâmbulo,29 não apenas para o monarca, mas a todos os nobr edse qduicea doa c, esrecgauvanmdo, vAoqlutoi,u -asse aàt eanbçoõredsa gpeamra doas cporanztienrêensc idao, ccoomrpoo ied eaa l ima psoesri çcãoon qduei satatidtuo dee sp creosmeervdaiddaos. rceofnesrtirit uàí riammp-rsoep rcieodmaod ee idxao sc odnac uaprgisucmênecnitaa,3ç0ã on.ã oS asleie dnetetemvoes n, etostdea vteiam, aq umea aisp deosa qr udee e sme qcoumaloq ueor ocountrtoro. lEe md osu mquaa, ndtioa ntdee vdear -psere-ioac ubpeabçeãro3 1v ooltua dcao mpaerra,3 2d entaãloh ese stcãaop aínritaim, osse, dperoscceadrteandtae,, nuãmoa s cer íctoicnaf iàg uprraávtaic,a a doa q puoel itguadmoi ain. dEicstaa, , cpoomrtoa nfrteoq, üeemnbteo rnaa ncãoor tteo tsaulemvean. tAe ismuap opr-osuec nao rreepinreos econmtaoti vuidmaad ete nednêtrnec iao sp rgeedrommainnaons,t ej.á observada por Tácito, parece destacoTue nods oe dleismseenrttaodso gaetrém oa nmoso,m deenvteom soosb rree coo crdaasar mqeunet or eecmon huemcae mpoesrs pceocmtiov ad qaudeo fsuoncdieadmadeen tsaul eavoa . nDoessssoa emsatundeoir aa, vceornifviqeurgemênocsia e mde q utreê sm terdaiddiaç,õ ensa ensaf ecrao nmstaitturiimçãoon idala, rpeotdoemríaanmdoos o smeegnucniodnoa dr ost anmosbséoms prae ssiunpflousêtnocsi aq uero ombajentoiv-acr irsetfãle. tirE ssotabrreem ao sp,r átaicsas imdo, adultériAon nteos r epinooré smue, vpo ree cois tarmatoasm eenntuon rceiasre rvqaudeo oapot mamesoms op poer lau Imgare jaab loocrdaal.g em em cao nejxuinsttoên dcaias hdeer anuçmasa roremlaatnivaa e icdreisntãti.f icTaaçl ãeon cadmasi nhnaomrmenasto cdoenvjeu-gsaei sa dduea s aqmubeastsõ eass: hpeernainnsçualsa3r3. 34e Noo qreuceo nchoencciemrneen toà pdreim uemira bqauiexsot ãgor, acuo ndseta traommoasn iqzuaçeã oe mdboo ran opraoreas toe cimrisptoiartnaisnmteo poon tpor indceí pdioiv edrga ênincidai sseomlu brielildaaçdãeo àd op rcáatiscaam reonmtoa naa,p3o5 notaustsraes pqaureas tõuems iegsutaaslm epnotdee rríealmevoasn teres spsearltmarit:i raam ,i nddei cuamçãao m daanse irare glaeçrõael,s umse xsauladios caopnevneargs enctoem. E nfitnres procriadQouraens;t oa vaaol osreizgauçnãdoo d ap omnoton,o ginatmeriae ses ao- nreops úddeios taaoc aard uqlutéer ioa. superficialidade da reoxmpraensisziavçaã od ed av eGstaígliizoas, pnrúócplerioo s ded a ocroumpaaçnãido adsue eveam, ntaãlo efsapvaoçroe.c eAus ain spteitrumiçaõneêsn cdioa IAmsspimér,i oa sa lim vaigneifnetsetsa çsõee vs indceu olarriagmem p arortmicaunlaar mreelancteio nà aaddams ianois tmraaçtãroim dôan ieon, tpãroe spernovteínsc niao. rneoprroeessetne tapdeansin nsou lacrri,s tniaãnoi sfmoroa,m c urjeau pneidnaest raeçmã ou nmaa r evgeirãtoe npteo deex scelurs civoan,s tmataasd ae sdtievsedrea mo século III.
29 IDEM, Formula Vitae Honestae, 1, pp. 236-7. 30 IDEM, ibidem, 4, p. 242. 31 IDEM, ibidem, 6-7, p. 242. 32 IDEM, ibidem, 4, p. 242. 33 VEYNE, Paul. “El Imperio Romano”, em ARIÈS, Philippe et DUBY, Gerorges.(Dir.), Historia de la vida Privada. Imperio Romano y Antigüedad Tardia, Madrid,Taurus, 1992, p. 59. 34 Sobre tal aspecto, cf., entre outros: ACUÑA CASTROVIEJO, F. A, Historia de Galicia, HBaorrcizeolonntea,, 1C9U9P1S, Ap,p .1 94870-,4 8v,o el. AI,R IpApS. V7I3L-A7S4,; FVeIliLpLeA, RAE SR, oRmaamniózna.c ióHnis tdóer iaG adliaz aG, aVliigzao,, ALi snboosaa, Terra, 1992, pp. 137-138. 35 O vínculo conjugal, no matrimonio romano clássico, poderia desaparecer ao cessar o cvoinncsuelnaçsãoo den eucems sadroisa mdeonist ec ôtnemjupgoersá. riEam, bsouraa doi scsaoscaiambielindtaod en ãeos tfaovsas e pcreovnicsetab.i dCo f.c oCmAoM PuOmSa, 1D9io9g5o ( LReeiitme pdree,s Asã ion vdeon çvãool. dLoX IdI ir(e1i9to8 6m) adtori mBoonleiatilm. A d ian sFtaitcuuclidoandaeli zdaeç ãDoi rdeoit oc adsaa mUennivteor,s Cidoaimdeb rdae, Coimbra.), pp. 4-8, inclusive notas 6 e 7.
7
Tendo realizado os esclarecimentos anteriores, atentamente à análise das obras produzidas a partir de m epaadsosse mdoo ss écaugloor aV I, mqauies tvaammboésm e, me parnetgeasr .d eR etafel rpimrooc-endoims ennãtoo, aa puemnaas avàa liiadçeãnoti fqicuaeç ãaoc endteuses ea mpeartteinriêanl,c iam daos rseeiun ou, seom c pomaroti cpuolasrs,i bdieli dsaudaes adteit uledietus rpae rdaon tceo mo paodrutlatémrieon. to sexual das populações do alerta-nGoeso rsgoebsr eD uobsy ,r iesmco si nsat igqaunet e etsetxãtoo ssuojberieto os ceasstaumdoesn tpo anuata Adoltsa Iedmad efo Mntéedsi ad,3e6 dnea tucroenzasi deecrleasrmiásotsic ap oer/ ouce nrtoor moa tiqvuae. Noos quecel ecsoiánscteicrnoes, àsd ep riamceoirrdaos , csuombli nsheau os pideeriagios ceenlfiobqautáer iocso,m doiv urelgcaurrasmo .ú Qniucaon tdoe àrse vfoenlatçeãso n odram caotinvdaus,t ae xeaflettai vaa idmopsr ohpormiedeands.e Rdeoa lsçeau, emnatsreca oraurt rdaest eqrumeisntaõdeas,s aa çvõiensc uel acçoãnos edqaü ernegteumlaemneten taa çeãxois tàê nnceiace dsesi duamdae ddiset âjunsctiaif iceanrt ree ha istteooriraiad ore. a prática, que precisa ser, na medida do possível, determinada pelo pelo mTeedniedvoa leismta vifsrtaan coê sti pod edvee mm, atienrdiaulb iqtuavee dlmisepnotme,o ss, ears pporenodceurpadaçaõs.e s Eamp onotuatdraass cpoarlarevsrpaso,n adteém q uàe rpeoanlidtoa daes idnofo rrmeinaçoõ esus ecvoon?t idOa sq unea s dfeo nttaeiss afo snetreesm d peoprr eneónsd eesmtuods andãaos correspIonntdimeraiam aepneten avsi nàc uidlaedaaliz aàçsã oq udeas tIõgerse jaa?n t eriormente mencionadas, impõe-se de pmraimneeiirraa mpeunnteg ednitses erutamra. Foauzetrma osin daqaguai çaãlou,s ãoso baroe seag uqinutael qnuoess tiponaraemcee ntaod: eaq uqaduoe
rreeafelirdiramdeo s noaos rreepinoort asmueovso? ?I sAtoo ée,s cola qreucee remsotasm toasl epnotnetnod, epnoddoe mpoors renaolsid aredme eatoe r naoos pbaurseccae rd da or pearólipdraido eD ucobmy. oE sstien ôsnailmieno tad eo cvaerrádtaedr eu lotrbajpeatisvsaa.d37o Ndeos “sseo nsheon tpidoos,i tidveisvteam” does dsueb tloindhaasr aqsu leim eistataçmõeoss qturaeb aaslh faonndteos c nooms aim idpéõieam d e- l“ermeablirdeamdoes paoqsusií vtealm”, boéum s eaj ae,s cdaiassnetez cdoans hemceimsmenatso -d an ãeox atpao dmeemdoidsa, dpore qteunes iaonsatemrieonrmtee, nsteu psoer cchoammoo ud “ea fdáicsitlâ nacqiua iseinçãtroe oa rteeosurilato eu ad ep ruámtiaca s”.in Dguel aqru caolqnujuenr tmuroad qo,u eo pqoudee stee rr efdavigoirue cnidoo i nat erreiodru çdãoo rdeian or esfeureidvoa cdoisntcâenpcçiaõ.e Ts aaisc eorbcara ds,o paodrutaltnétroio, npao dreemgiã doe. nunciar aspectos significativos das práticas e arianismOo ep rao coepsçsãoo pdeel o ccornisvteiarnsãisom od oesm ssuuae vvoesr,s ãion aourgtoudroaxdao, 38c oemm moe aadboasn ddoo nsoé cudloo VapI,r3o9 xipmroapçãoorc ioennotrue aaos reaiuntoo riedlaedmeesn teocsl eismiápsotirctaasn tees pào lsítuicaa sc otnrsaonlsidfoarçmãoo up oalí ticcaau. sAa irmeliingêionscaia ,e mde upmreao cmupaaioçrã aos stiammilbaéçmão ednotsr eg aosv epronpaunltaeçsõ.e sI satou tópcrtoocneedse eu ,s useovbare vtiundcou,l addaa
36 DUBY, Georges. “O casamento na sociedade da Alta Idade Média”, em IDEM, Idade Média, Idade dos Homens, São Paulo, Cia das Letras, 1989, pp. 12-13. 37 IDEM, ibidem, p. 99. 38 Cabe ressaltar que, ao nos referirmos ao “cristianismo ortodoxo”, fazemos menção em cersipsteicaínfiicsom oà, aspuóas ov icnocnuclaílçioã od ea No iccéoian,j uenmto 3 2d5e. dogmas e diretrizes gerais definidas para o 39 Nesta ocasião verificamos a terceira conversão dos monarcas suevos, já que, em 448, RReemquisiámriuon daop rée suemn tam-osen arccoam aor iamnoo.n Carf.c:a IDcÁoCnIvOer, tiCdhor onaioq ucer,i sotpia.n cisitm., o1 3o7r,t oXdXoIxVo e e2,3 2e, mp p.4 2686-, 29 e p. 45.
8
a um trabalho de cristianização sistemática das mesmas. Logo, reis suevos e dos eclesiásticos, em um processo de mútua cola bao raaççããoo ,c ofanvjournetcae duo os fnoãrota lfeiccaimrae nimtou dnoe raeoinso dee sddao mbroanmaernqtuoias, dpaosr uinmv alsaõdeos, ed ed a4 I0g9r,e jqau, ep oarf eotuatrraom. At oIgdrae jaa sinovceiesdtiamdeen. tAop ónsa usmu as érceuolorg ea nmizeaioçã, op oirnttaenrtnoa, seu rgfoiar-tlahleec aim peonstsoib. iliAdmadpela cmoennctree taa pdoei audma puenliodsa dme ornealigrcioassa ,q uae I ginrevjeas tdiaemsf runtaa vcao,n astsrsuimçã,o e mda uumnaid acodnej upnotluítricaa f apvoorr áinvetel,r mdeé dmioe idoas pdaor rae ianmo.p liar e tornar mais efetivo seu raio de influência junto a todas as populações ímpar: Dcersitsicaa rf orom ap,r oaccerdeidmiteanmtoo s dqous e qàu e Igsree jaa faapstraevseanmt avdao-ss e seuumsa idoepaoirst.u nNideasdtee epmrópxrimeeon ddiom eqnuteo ,d aec afabtoou aploi rs esu vgeerriifri,c anvoas. eDsciarintotes gdearsa dciorsc uenmst âsnecui ains teprrioopr,í caialgso, fmoruaitmo ienlasebroidraodsa, sc,r íptieclaoss ee csluegsieássttõiceoss p, aar ap aurmtira dcao nodbustear vtiadçaã oco dmao s iodceieadl. aRdeec rnima iqnuaar l seitsutaaçvõaems idnee xaisttaeqnutee sa oou vpeorduacdoe siriog naifdicvaetrivsaásri os,e reiam o uemq uiimvapleonrttaen tae dmesopmerednitçoa r nao opproorcteusnsiod addee reesopragçaon dizea çidãoea leiz afçoãrota lneac immeenntsoa gdema Ipgrroefjear idnaa preelogsiã col.é rEigmos ,s uatmé ap, onrqãuoe nae pgearmspoesc tuivma ddee ssteusa fcroenndteiç ãao d, ectreermmoinsa, dtoads aqvuiae,s tqõuees ,t ajál eos pdaisçsoe fDoruab yre, sntarittuor adlemveidnot,e eés pmeuciiatolm pernótper iàa particulLaor gsoit,u adçifãeor ednat eImgreenjate n adqau ele momento. produzidas no interior do reino suGeevrom dâenmiaa nddea T náãcoit oa,p ean masa ioo rr evcaolnohriezcaiçmãoe ndtoa sd efo tnotdeas ummaias caopnujruandtau rdao, ccoomnjou nat oq ueem r eqcuoersdtaãmo.o Ps aasnsetemrioosr,m peonrttea,n mtoa, sa taemstab éemta paa i.d eOn tmifiactaeçrãiaol faolurmdiudloa dtroast an-osse ,c coonmcíolio jsá raenaulinzacdiaoms opse alan tIegrrieojram leonctael ,e d ae ablrgeuvness ctrâencohnoess daes suomci asdeorms oãuo dedicadCoo àm eov apnagrteeli zdaoçã op rdoacse spsoop udlea çrõeeess ctraumtuproançeãsoa sd.a40 Igreja na Galiza, a partir da ecoclnevseiársstãioca sd ost ivmesosneamrc ass isstueemvaotsi,c aampeónst eu ms idloon gore apliezraíoddaos, sedmoi s quceo nacsíl ioast ividfoardaems coorgloacnairzaamdo se mem dpeosutacqou me atirsê sd ea supmeac todsé cafudnad, anmoes natanioss: dae e5x6is1t êen c5i7a2 .d eA s uamta sp edceusltieasr mquoamise tnatlo indset itiunitçeãnos as ea tdueapçaãroa rdaa n oIg rúeltjiam noa s érecuglioã oe; aa sp proridnucçipãaoi sd ed ifeicsutrladtaédgeias s cpoamra a as seuspae csiaulpmeernatçeã oc.o nAcesr nepnreteosc uàpsa pçõráetsi carse lhaecrioétnicaadsa se paaog ãsa fea sotas mperonbtole mdaas reosrtuoltdaonxtieas, cdâon aofnreosu xealmabeonrtaod doas ddisucriapnlitnea oesc lerseifáesrtiidcoas c acnoanlcizílaioras.m A as smocaiiaodr op aarote sdeagsu antdeon çcõoensc nílioos, ocountrtousd os, eelenccioonntardao-sse, ucomm graudpaop tdaeç õceâsn, odnee s,a netnigtroes ocs oqnucíaliioss alogruiennst afoisr,a maf rcicriaandooss ee hqiusepsâtnõiecso s.f4o1r aNme sttrea tacodnasju not o,q uceo nmheocsitdrao, cnoãmo o apCeanpaitsu lao s Mpaortnintoi,s apsr iomriazaisd odsi vepresloass eclesiásticos tendo em vista a conjuntura local, mas também a pluralidade dos
40 Sublinhemos que embora tal material tenha sido redigido por uma única pessoa, o bispo de dBora cgoan, jsuunato c doon ceeppiçsãcoop paoddoe l oscearl ceomnpsiednehraaddao cnoam reoe asltgruot ucoraleçtãivoo e, jnáo qfuoret arleescuimltoeun tdoe d uam Ig eresfjao rnçoa Galiza. 41 MARTÍNEZ DÍEZ, Gonzalo, “La Coleccion Canónica de la Iglesia Sueva. Los Capitula Martini”, Bracara Augusta, 21, 1967, pp. 224-243.
9
mesmosO. somatório de todo o conjunto canônico ressaltado, entre cânones recentes e alandtoig, oes xapdõaep taa ddoisv,e rpseidrafadzee nddoos upmro btoletmala ds ee ncefrnetnot aed odse, zepsosre ios uctrâon,o neevsid, esnec,i ap oqru eu ma ssiumap ilmesp porretâsnecniçaa ndae aolpgiunmiãoa teecmleástiiácsat iecna.t reD eosss ma efsomrmoas,, éd epdroicvaad odso reexccolunshievacimmeenntteo odua vminetnec icoânnaonndeos ,e42x pdloicsi tqaumaeisn tdee za4s3p feizcetorasm d ar esfeexrêunacliidaa edsep, edceífpicaar aamo oa-dnuolsté croiom.4 4u m total de ao enoErmstee ceosfnojruçnot od cao nIgteremjap loquu ee cbleussiácastviaco ss uep eleraigro sa,s csourraess pdoifnicduelnddaod,e sd ei nttaelr nmaosd oe,, Osimu usletajan,e aams eonbtese, ravmaçpõlieasr ar esaulaiz acdaapsa csidoabdree daes inpfrláutêicnacsia ajudnútltoe ràass ,p oappuolançtaõreasm d op raerian oa. epxroisntuênncciiaa radme: udmoi sr eseesrpvaaçdoos aodsi sctoinmtoesn tánroioss dqiureacisio naasd oasu atoosri dcalédreigso se ec leosuitársot ivcaoslt adsoe para osA hnatbeist adnet enso dso dreetienrom noãso npae ratennácliesen tedso sa oc âcnoorpnoe sc ldeeridciacla. dos ou que mencionam penrátetincadsim aednútlote rdaes , apdreucltiésarimo oés , acolgmo o qjuá ee npuondceia mseors fnleox iinbíicliizoa ddoo. teAxstsoim, s,a lsieen teanr tqreu eo os cgoenrmceapnçoãso aa dboitgaadma ipae ldae I garlegjuan. s nobres não implicava em adultério, não foi esta a casameEnsttoa, rinesctoitnuhiçeãcoe,u ,a oin creoanldçaicri oan amlmoneongtea,m niao cfaotmo od eu mum dao sm fuulnhdearm oeun dtoes u bmá shicooms edmo Scoem epsatrat ilhidaér iao sbeáus icleai toé ccoomn smenasisu adl e nuom (âam) bcitoom pdaan hIegirreoj(aa,) , aulgmuam apsrá tqicuae satdõúelst erdae.l4a5 dqeurei,v aedmabs opruad bearasema dgoe rnaor ianpteórsptorelota Pçõaueslo e,4s6p Aegcíofisctainsh. oC otemnoh ae xienmsisptliod,o p qoudee mo ocsa osabmseernvator tdael vfoiúrvmousl(aaçsã)o s. eA csosnimst,i tcuoían fceormiamo aalgoos lcelgéírtiigmoos ,4q7 uoes sceâ ncoanseasv abmra ccaormen vseiúsv aresl aot ivmizeasrmamo
status concedido aos adúlteros, proibindo, inclusive, a ambos a permanência na vida
42 Estaremos adotando, a partir daqui, as seguintes abreviaturas: CB e CM para indicar, oreps.p ceict.t,iv IaIm CeBn tIe;, ICIo nCcBí liVoI dIIe; BCrMag XaX eI ;C CaMpi tuXlXaV MI-aXrXtiXnIi.I ;C ConMc iXlioXsX VVIisIiIg-XóXticXoIXs ;e CHMis pXaLnIIoI--RXoLmIVa;n CosM, LpXpX. V1I0-4L-X1X0V5I Ie; pC.M 1 0L5X.X IX-LXXXI; CM LXXXIII. p. 81; p. 84; p. 92; p. 94-95; p. 97; p. 98; p. 104; 43 IDEM, II CB I; CM XXVI-XXVIII; CM XXXVIII; CM XLIII-XLIV; CM LXXVI-LXXVII e CM LXXX. p. 81; p. 94; p. 97; p. 98 e p. 104. 44 Ao sublinharmos aqueles cânones que concernem explicitamente ao adultério não ipdreentetinfidceamdoo sc onmegoa ru am ap odssaísv eml maneifneçsãtoa çaõ eess tdae p rfáotrinciac aeçmão ,o uot roasd uclâténroion,e sc. oImstpoo npdoorq, uaes saiom ,s eor mcoondjuon itmo pdlíocsit otr ênso sm caâisn ognreasv edse cdriicmadeos sp araotsic paednoist epnetleos cqruisetã mo,e ensctioenvea rparmo vdaev eflomrmenat eg erenfeerraidlizoa ddea aFEs RpNaÁlaNvDraEsZ cAriLmOeNnS, Op,e cJcuasttuom, Lea ccounrgaê npearsetosr. aSl oebnr el ao sE scpriamñeas rgormaavneso veis ipgeondiatê, nRcioam paú, bIlincsat,i tucft.o: Español de Estudios Eclesiásticos, 1955, p. 516. 45 Também entre os judeus e os greco-romanos, diferentemente do que se estabelece com o “cAridstuialtnéirsiom”o, ,e am n BoEçãRoA RdDe IaNdOu,l tAérniog enloã oD ei.r a(O pragr.i)t,á rDiaic ieonntáreri oh oPmaternísst iceo m eu dlhee rAenst.i gCüf.id CaRdOesU ZCEriLs,t ãHs., EPnetcryócplooplies,d iVao. zeRso, bPeartu luAsp, p2l0e0to2n, pC. o4m4 pea nMy ELOOnDliYn,e JoEhdnit iWone bsCtoepr,y rAigdhutl,t er2y0 0[o3n. li[n1e0]/.0 7C/a2t0h0o5lic] Disponível na internet em: < http://www.newadvent.org/cathen/01163a.htm>. 46 1Cor. 7, 8-9; 39. 47 AGOSTINHO, De Coniugiis Adulterinis, L.1, XXV; L. 2, II e L.2 ,V. Versión e introducción por Lope Cilleruelo, Madrid, BAC, 1954, (Obras de San Agustin, T. XII), p. 386; p. 394 e p. 398.
10
eclesiástica, como veremos posteriormente com maior atenção.48 A lógica que conduziu a elaboração dos cânones bracaren ses respeitou critérios pqauret itceunladrimamen at es eor sm acilsé rriiggoosr oseo s,p qoru anedxtoe nas nãoor msautaizsa çeãsop oqsuaes .s e Dfoer mquulaalvqau eorb jeftoivrmavaa, eevmid ierrnetsetmritean tliec,i tuéd fea tpoa rqau ee sote se núflotiqmuoes .d iferenciado para clérigos e leigos não implicou maneiraA gimerpaol,s àiç ãsoex duea lnidoardmea ds odse c cléormigpoosr, tcaommepnrteoe mndaeis- ssee vteenradso neom q vuies ttaa, nsgoibar, edtue duom, aa ddeefvienriçiaã os edr ebsudsec aod oC ocnocmílioo cdoen dEiçlvãiora i,d eeaml pparrinac oípsi oms edmob sroésc udloa IIVgr, edjae. 49q uTea l oc ocnedliibçaãtoo, tsoédcauvloias, andãioa nstee, vuemrif icroeula tiimvoe dciaotnasmeennsote .f oUsmse ácrrdiaudoo treamba lhtoor nfoo i dneescseas sáqruioe staãtoé. qDuee mquaanlqtiunehra fporremsean, tme,u situog eterimndpoo udmepao pisr ántioc aI Vb eCmo ndciíslitoa ndtee dLaa tsrãitou,a5ç0 ãeom id 1e2al1iz5a, doa .t ema se suevo, Dseegssuan dfoor ma ap, earosp deicstsiveart aercmleossi ássotibcrae, atr adbeafilnhiaçmãoo sd ec oamd udltuéariso rveigaelidnated enso mreuinitoo qpuróex isme aess, tepnodréiam à, sn sãuoa se xeastpaomsaesn.t eL oigdoê,n tsieca os :l euigmoa apdaúrltae rloei(gao) se rea oauqturae lep(aar)a q culeé raigléoms, sduaa eessppoossaa((oo)) mpaanrat inshe ac aresalarç nõoesv asmeexunateis; ucomma poeustrsoo(aa )v ionucu alaqduae làe (hai)e rqaurqeu aiab adnad Iognraerjaa ion corria em adultério de acordo com os mesmos critérios, mas poderia também adquirir À stvaitúuvsa ded ea dúclltéerriog oa,o chaás arq-usee corems svailútavra, ouc odnivfeorricai-asdea , ucmom ot roabtasmerevnatroe miogsu aadlmiaennttee. cdoifnesreangcraiardeom -dsoes, doeum naãios , leài goorsd.e mAs sriemlig, ieonsqa udaanst ov iaúsv avsiú,5v1 aos mdee slemigoo ns ãpoo doicaomrr ioap ctoamr p aosr cvoiúmva as droeas liczlaéçriãgoo sd, ed avso tqousa irse lsigei ocsoobsr.a vEan,t ienncdoinad-sicei oqnuaelm uemntae ,v uemz ate cnodnod usitdao c ovminpcualtaívdeal cpoomr oc aeslaem, ae nretog raa su mma ims reímgidbaros , ddoe vcelnerdoo ppaosiss apvear,m eannqeucearn tcoa svtiav.e52s se, a subordinar-se, esposasR, ecdoen huemce nldaod oa, eex islteêignocisa ddee uomutar oc,o nadnuatlais edmifeorse, nceimad ap priamrae ircolé rliuggoasr ,e msuaaiss dTeetnadlhoa mdaemnceinotnea, daos nreof epraêrnácgiaras fdo eadnictaedriaosr àoq ucealreást ears saoucsitaedroos daoo turantivaemrseon teoc ldeasdiáos tiacoos. tcelémriágtoicsa, vcoinmcuelcaedma oesx, palicsistiamm, epnoter àe nsfeoxcuáa-lloid.a Ddeo,s dvoiznete r ecfâenreomne-sse daeossta cclaédriogso sp ee/lao us uàas suas esAp opsraism ee ifrialh dase.s5s3 aDs ecsisnecso, cminecnoç õeesstã eos dtáir edceiostninadadoas aaooss acdléúrlitgeoros sc.5o4m o um todo e raeppornetsae ntcalavraa mpeanrate a pIagrare jaa lopcraelo. cuOp acçâãnoo nqeu ee mo qucoemstãpoo,r taXmXeVnI,t oa dsveexrutiaal pdaersat eas censurável igualdade de condições daqueles que se casaram com viúvas e divorciadas.
48 Concilios Visigóticos e Hispano-Romanos, op. cit., CM XXVI e CMXXVII, p. 94. 49 IDEM, Concilio de Elvira, XXX; XXXIII, p. 7. 50 Lateranense IV, cânones XIV e XXXI, FOREVILLE, Raimunda (Ed.), Vitória, Eset, 1973, p. 170 e p.180. 51 A existência de uma espécie de ordem de viúvas pode ser atestada desde os primódios do cernisctoianntriasmmo .n oN oX qCuoen ccoílnioc edren eT ào lePdeon,í nrseualali zIabdéor iceam, o6s3 i3n.d íCcfio.:s Cmoanicsi lcioosn cVriestiogsó tdiceo st ael oHrdisepman soe- Romanos, op. cit., X Concílio de Toledo, IV; V, pp. 311-312. 52 Concilios Visigóticos e Hispano-Romanos, op. cit., CM XXIX, p. 94. 53 IDEM, ibidem, II CB VIII; CM XXI; CM XXVI-XXX; CM XXXI-XXXII; CM XXXIX e CM XLIII-XLIV, p. 84; p. 92 ; pp. 94-95; p. 97 e p. 98. 54 IDEM, ibidem, CM XXVI-XXVIII; CM XLIII-XLIV, p. 94 e p. 98.
11
Se a referência fosse feita apenas a estas últimas, consideradas vista o princípio da indissolubilidade do casamento, não ha vaedrúialt earaqsu,i teqnudaolq ueemr denemvoolvnismtreançtãoo sedxeu arli gcoor me sop eacdiaúll tepraor ai mopsl iccal énriog ocso. mIpstaor tilphoarmqueen,t o éd as aibnifdroa,ç ãqou.5e5 Oo ccraístiacmase,n ntoo cqoume sveiú vreafse, rsiae gauoisn dleoi gao tse. nAdpêenscaiar dpirsotpoa, gnaodsa d pooisr Acâgnoosntiensh5o6 , qnuãeo afobio ardlvaor adme esta poOss ibmileidsamdoe pcâanrao noes csluébrilginohso, ua, aasisnodcaia, çoã op àr obciegdaimmiean éto e xinpalícdietaq.u ado dos clérigos cqoume ot ipvuernaiçmã oa alg euxmpau lspãaor tdicai pIagçrãeoja ecomm hoo mdiriceíidtoio sd.e Ap etroddãoos a paeqnuai si nadoi cfiiandalo sd ai mvipdôas. -Asoe aesbtoarbdealre cnidoa ,m neos mpaor ecceârn odnae I ger edjae flioncira l,i duêmnati cian epgeánveitlê annciaal ogpiaar ae natrse tarsê sc ofnadltiaçsõ,e sf icdoous throamnsicgírdeioss. ores, igualando assim casado com viúva a adúltero e ambos a cúmplice de menoreHs,á pqruoep osracliieonntoaur quumea a toexleisrâtênncciaia ddiefe ruemnaci ahdiear apraqruaia s eenutsr er eassp oercdtievnoss, mmeamiorberso se. Ee msbuobrad itáocdoonso,s t,e opriecratmenecnetnet,e fso ssàesm odredseingsn admoes ncolererisc,i s,5im7 opbusnehrav-asme osu mquae apoesn laeliitdoardees rgerlaauti vianmicieannttee sduaasv eo drdiaenntse dmae innocroenst,i naêpnecniaa se dtoor naadvualt-ésreio .v eCdoamdoa pou naiçcãeoss, oa oà sp riomrdeeirnos, cmoanitorraepsa retnidqau, aon tmo eqsmueo anoã os esge uvnedroif iceaxviga iaq-usaen tqou ea ovso pltraesssbeít ear oast uea dr iáccoomnoo sl,e iintocrlu. ídEoms nuams coârndoennes dmeadioicraedso. Pao trotadnotso ,o sa incldéar igqouse, 58e xciosntissisdee, racnodmoo caenrttaemrioernmtee nat ee srepsescaiflitcaidmaodse, odrodse ncsa somse, ndooreiss .5c9â nEomn eso uftorara mdi reeçsãpoe,c iaralmtifeincaten dfoo rma uplaredoocsu ppaaçraã o osc oimnt epgrreasnbtíetes rod aes diácono, lembremos a austeridade do cânone XXVII: aSde ualtlégruiom, sperjeas dbeítpeorost oo ue fdaiçáac opneon itcêonmcieat.e r fornicação ou daquelaEss tep ocpuurliaoçsõoe dsi.s cEemrnbimorean too, cceerlitbaamtoe nftoes, seen croenctormavean-dsea droe sppaalrdaa dtoo dnoos ,c octiodmia noa Iegxrigeêjan caipaó sd ete raebmst isneê nccaisaa dsoe,x unaal ppráletnicaa apsa rcao nadqiuçõeeless pqaureec idames eojuatsrsaesm. Q ou ainntgor emssaoio rn aa isnesnetridçãoo, dhoá cnléarsi gom ensom masu nfdoon tleasic op,o mr anisó sd ifaícqiul io uctoilniztardolaes ,d aa tsausa csoenxcuilaialirdeasd ee. Noe sse De
bCaoirxroe cctiloenroe, Rnuusmtiecroircuamm,e nstinea ipsr eddeo muimna ninteesg ánvae l hcieormarpqruoima eeticmleesniátsot icdao,s coremli gqiouseosst õdeos mundanVaivse.6n0 d o em sua grande maioria no meio rural, junto aos camponeses, hpaovpeurlaiaç ãsoe nmtiadjoo rnitaá riinas nisotê rneciniao, , ptoaris pcalértreig odsa st eanudtioarmid aad sees ceocnledsuiázsirt iccaosm, od ea quumel epsa. dNrããoo púrnoicpoo sptoa.r aS otmodao-ss e oas eresslieg ioassopse cstoe oa fraetaol iddaed qeu ed eam foonrsmtrualsasçeã oa ldgeo pbaermâm detisrtoasn tme uidtoo
55 Lc. 16, 18. 56 Concilios Visigóticos e Hispano-Romanos. op. cit., CM XXVI; CM XLIII, p. 24 e p. 98. 57 Esta designação para todos os membros da Igreja, independentemente do grau ocupado na hEtieimraorlqougiíaa se.c lVe.s iIá.s tLiciba , VpIoI,d e1 2s-e2r- v4e, rEifdiciacidoan nBoisli negsücrei,tToes xdteo Ilsaitdinooro, . vCefr.s:i oISnI DesOpRaOñ oDlaE yS EnVoItLaLsA p, oSr. Jose Oroz Reta y Manuel-A. Marcos Casquero, Madrid, BAC, 1982, p. 678. 58 Concilios Visigóticos e Hispano-Romanos. op. cit., CM XXVI, p. 94. 59 IDEM, ibidem, CM XLIII e CM XLIV, p. 98. 60 IDEM, ibidem, I CB XVII; I CB XI e CM. LX, p. 69; p. 73 e p.101.
12
além do que predominava como conduta, implicaria em um esforço o qual as autoridades eclesiásticas não dispunham, tão facilme dnete f,i sdcael izmaçeãioos .p aAras qreupersetsõeenst aspseen od eanptoeiso, dcalsa mauatnodriod adpeosr posolítluicçaõse es, meesrammo om vuigitoars p reó prpioo rd a mIgarieojra , qauoes cpoonujcuonst uardaq uniãriod ol hceo mproo ppoarrcteio ndaov as eaus pcroocnedsiçsõoe ds ei dreeaoirsg apnairzaa çuãom ec ofonrttraolleec imefeentitvoo, tdael tudo. À Igreja, diante da dupla dificuldade decorrente, por um lado, da iomripgoesms ibielid, adpeo rd e oauntruola, r odsa víinnccualpoas cdidaa dmea iodreia dporso mcloévriegro s ac omfis coa sliezauç ãaom bideon tes deue ccoommppeonrtsaamçãeon,t o,in veresstitua vam, aisp oarttaennttoam, enceted ern a ucme nsuproau caoo. s Nmeessmeb ropsr odceasss oo, rdeenms imneagioarveesl,m peanrtae coo nqtruieb uiou . rTedaiusz icdléor ignoúsm, eprroe ciesmam roesl arçeãcoo rdaaors, nleãioto reessta vea msu tbodtiaálcmoennotse, fiseeitnatso sà diamsp irnofplurêiendcaiadse addov insdeaus ednov ocolvnimvíevinot oc ocmom o sp craámticpaosn eresleigs,io csoansf ocrammep orenfeesraêsn ceiams aaltguuanvsa mc âmnuointoe sp.r61ó xiDmeo sq auoaslq buiespr osm doed oc,u jap evliagsil ânrecsiap oensstaavbailmida, daesss imd,e m asuisa ssu jfeuitnoçsõ.e As dporosp óbsisitpoo,s oà IsI sCuoansc ídliioo cdees eBsr apgaar aa oo eenxaalmteec edr eas tanse,c6e2 sesxidpaôdse, ee mre lseuvaâsn ceian trdealisn hvaissi,t aas ipmrepsobríttâenrocisa ed doi áccoonntaotso.6 3m antido entre o episcopado e os seus subordinados imediatos, menoreAs preoldaeti vsae rm paelercaebbiliiddaa deem n osu cao enxtrporlees sdãao s mexáuxaimlidaa,d neo d coâsn ionnteeg XraXnIIteI sd odsas ordens Capitula
MTaalr tpineni.i tNêensctiae, froersaemrv raedaal çaaodsa sa causs aimdopsli cdaoçsõ etrsê ds am paeionrietêsn ccriiam peúsb qliucae spea rpao odse rcialé aritgroibsu.6i4r iad oulamtr iac6r6i setã oh,o mouic ídsieoj,a67, nfoãron iecalimçãion,a6v5 a,i dseengtiufincdaod ao arqeufei,r idsoo bcreâtnuodnoe,, caosm c haadnuceltsé ridoe; sinugbrdeisáscoo naoos . cOle rcoa rádtaeqr uperloeisb itqivuoe doo cdâensoejnaes seemm foncao ,c aoon daicçeãnot udaer qouseti áor iopse,n ilteeintotere ns ãoe adpeveenraisa àsse ro arddemnisti dmoa aioor ecso.r po eclesiástico, referia-se, portanto, de forma intransigente, simpatiaO droe cqouneh eecmim reensutolt addeo sq upeo soit ivriogso,r neox cqeuses icvoon creedrnuen dàasr ioar dmeunist om menaoisr eesm, p poro uucma loaudtoro, ,e paa rpeocsesmib iltidear dceo ldaeb ourmad ore, lainticvlou scioven,t ronlae ddoesfi nmiçeãmo bdroas pdoasst uorrad ednass maauitoorreisd,a dpeosr rfoerliagmio sdase sefrsetnimteu laàdsa sd,e lsaoçbõ epse. nAas ddee enxúcnocmiaus ndheã o cldéori gaocsu seandvoor lvqiduoes ncãoom c ofnosrneigcuaiçsãsoe pcoronvtraárr ioc,o mr ecteesbteeum ufnahvaosr ávae l reafecorildhaid af,a ltae. 68f oAi icnocnefnistisvãaod ad oc ocmri mae croemdueçtãidoo , daaos penalidades. Estas, eventualmente, poderiam significar, ao invés da expulsão, o
61 IDEM, ibidem, CM LVIII e LXVIII-LXX, pp. 100-101 e pp. 102-103. 62 IDEM, ibidem, II CB I e II, pp. 81-82. 63 Sobre alguns aspectos dessa relação, cf., SOTOMAYOR Manuel, Las relaciones iglesia urbana -M oingolegsriaaf íarsu rhails tóernic also ss obcoren clail ioAsn tighüisepdaando rtoamrdaían,o 2s 1,y 2 0v0is4i,g opdpo. s5,2 5A-5n4ti2g.ü e(pdpa.d 5 3y0 -5cr3i4st)i.a nismo: 64 IDEM, ibidem, CM XXIII, p. 93. 65 IDEM, ibidem, CM LXXVI, p. 104. 66 IDEM, ibidem, CM LXXI, p. 103. 67 IDEM, ibidem, CM LXXVIII, p. 104. 68 IDEM, ibidem, II CB VIII, p. 84.
13
rebaixamento no patamar ocupado na hierarquia eclesiástica. 69 O adultério das esposas dos clérigos ou candidato s à vida eclesiástica, pinrdeeopceunpdaednot emmaeisn taes daou togrriadua densa ehpiiesrcaorpqauiisa gcaolaniqcuaiss tdaod oq uoeu op raedtuelntédridioo ,d opsa rpercóep ritoesr rceolrigpioo soecsl.e Asisássitmic,o ,s ea o cloenitdour taai nidnac oqnutein erencteo nhdeec isduaam emntuelh aedr úpltoedroe rniaã os isgen iefixccalru íau mdoa qamuaelqaçuae rc ocnlécrriegtoa nceasbsiaa, dpiroerçtãaon.t oU,m oa vimeze dciiaetnot er depaú fdailota dceosmtae ticdoam poe lac ocnodmiçpãaon hpeairraa, aa ipmeprmedainmêennctiao irnreov osgeáiov el dpaa raI gor einjag.r7e0 ssOo naad vuildtéar ciole ridcaa l. e sposa representava, ainda, sexualidHaadveia ,d oaso reqluigei osnooss ep adree ces,u ausm eas peosscaasl,a dcer euscmean tem adnee ircao bgraenraçla. s Af rmenetsem àa tuemnad êpnocsiaiç ãdoe fcinoinaf oor tmávaeiol,r eonuc omnternaovra mri-gsoer teomdo rse olasç ãinoc lauoíd oads unltaésr ioo.r dDeensss am efonromreas, , edme qaduuelmté raiop epnoadse rsiae, enxoi gmiaá xoi mcoo,n tirmoplee ddira oc aascteidsasdoe àsd ao redsepnoss am, ajiáo reqsu.e Aoo s sdeiuá cpornóopsr ioe epsretessb ítoe roasd ueltsétraivoa croersreersvpaodnod iau,m e lmug agre rnaol, qàu aelx paus lsliãboe radloid amdeeiso seec lreessiátrsitnigcoia mou. ,P aerma cCiurcriuonssatmânecnitaes àse sepsepcoífsicaass ,o u avoi úvraesb adiex acmléernigtoos edset avpao sdiçeãstoi nandaa ah imeraairoqru siae vecrliedraicdael.. eCmom roe laeçsãpoo sàa ,v iudma are vliegzio saad úel tceoram, oc ovmiúvoa j áe smtaevnac piornoaibmidoas ,d de evfoinltiaa ra a scitausaaçrã-soe ,d soo mb apreidnoa edsep eoxscaos.m71u nhão e total exclusão do convívio com todos os membros da Igreja e suas leigos. VToelntaddoa asn paalirsaa deos teass eaxluisstõeems cfeinitcaos caitoasç õcelésr iegxopsl,í cpitaasss eàm porást iacoa qduoe a dseu ltréerfieor.e72 aOous mseejan,c iodnaas ooui tpor eroecfeurpêan-csiea sc odme dsiucaasd aesx pàe risêenxcuiaasl ideaxtdrea mdaotsr imleoignioasi,s7.3 mais da metade segundoO cparsianmcípeinot od cao minod isusmolau bpilriádtaicdae addoú ltcearsaa me ennotrot eoduef idnoiuis 7i4n edxoosr acvineclmo ecnâtneo nuems arensteerrvioardmae nptaer ad eastsa ctardêoss . faNlteasss e csoennstidideor,a daa sp ecnritimênincioas apsú, blfiiccao,u c oemstoa bjeál elecimdab racmomoso, encaminhamento para os que se casavam mais de uma vez. nNúãpoc iéa sc,o pnoviesn qieunetme qaus er eoa lipzrae sdbeívteer poe adsirs ipstean iàtêsn sceiag.u75n das A mesma indicação é repetida adiante: fSaez earl gpueénmit êsnec iuan, irt omduaivtiaas, voe zpesro ceemd immeantrtiom ôen ioa dfeév edroá penitente abreviará o tempo desta.76 sugere,A npaa rveenrtdeamdeen, tuem r ítgriadtaa,m ae nptoo sctoumrap ldaaces ntaeu tjoursitdifaicdaeds o rpeloigr iousmaas ddaod ar ecionno jusnuteuvroa cqausea, maeon toqsu aep ótsu dao s eappaornaçtaã,o dcooms pcareseanisd. iUa mfare cqoübernatneçma eenxtcee sas ivrae aafliazsatçaãroia odse fiéniosv doas
69 IDEM, ibidem, CM XXIV-XXV, p. 93. 70 IDEM, ibidem, CM XXVIII, p. 94. 71 IDEM, ibidem, CM XXIX, p. 94. 72 IDEM, ibidem, I CB I; CM XXXVIII; CM LXXVI-LXXVII e CM LXXX, p. 81; p. 97; p. 104 e p. 105. 73 IDEM, ibidem, II CB I; CM XXXVIII; CM LXXVI-LXXVII; CM LXXIX-LXXXI e CM LXXXIII, p. 81; p. 97; p. 104; pp. 104-105 e p. 106. 74 IDEM, ibidem, CM XXXVIII e LXXX, p. 97 e p. 105. 75 IDEM, ibidem, CM XXXVIII, p. 97. 76 IDEM, ibidem, CM LXXX, p. 105.
14
Igreja e certamente não reverteria a tendência predominante. período de duração da penitência, bem como a possibilidade de A ssusiam r,e ad uiçnãdoe fvininiçcãuola ddoa fal euxmib ilcideartdoe c, oinmdpuobrittaamveelmnteon, taet,u iamvpamôs -csoem aoq uait eenmu arnetsepso astoa sau puomstao croignodru dtaa cpoumniuçmão .n Ao reino. Apenas um cânone abordou com intolerância a possibilidade de um segundo caa hsaomrae ndtao ,m iomrpteo.n77d oE sctoem noã op esnea dlidiraigdiea , àc osunatu rdeoa,l iàzaqçuãeole sa qaubest eensçtaãvoa dma sceopmaurandhoãso, aetmé irmelpaoçãr o raeos tprirçimõeesi roa coass acmaesanmtoe, nmtoass sdime avoisú vvoiúsv odse. Iguumalam emntaen neiãroa seg etrraalt.a vCa oamquoi djeá dmae nqcuioenstaãmo oesn acnontetrriaovram-seen,t ep, onrtãaon teox, isntioa rteapl úpdrieoo cauop acaçãsaom qeunatnot oe natores lceuignohsa.d Oos ,c7e8 ronue seja, naEsm re lauçmõae s caotintusiddee raadpaasr einncteesmtueonstaes ec onnãtora ndaitsó raidaú, ltejurastsi.f icada, contudo, pela aqduaep, taapçóãso aàb aconndjounnatruerma lsoecua l,c ôansj uagueto, roidpatadreasm r epliogri ousmas saecgaubnadroa mca psaomr etonlteor.a rA sa qpueenlaess rreellaatciivoanmamenetnet ol evfeosi rneac ebpirdáatisc ap oar meesnteizsa dsou.g eTreaml aqburea ndoa mcaernáttoe r paoddúelt ersoe r dom enlohvoor cnoúnpsctiaatsa dcoo ma oo c otrmatpaamraernmtoo s cao nsfieturiadçoã op,a rpae roasn tem aar iIdgorse jae, edsopso csaass adqouse einmc osrerigaumn dnaas ipnúfibdlieclaid adpeo r emse tuem acnaossa,7m9 enetnoq uaainndtoa eamqu ecluerss,o . cAosmsoim ,e xdaemstiensa mexoisg iaa-snete rpioenrmitêenncteia, usufruíaAm n deec ecsosnidsaiddeer ádvee l ucmom pprlaoccêendcimiae. n to mais condescendente tendo em vista as eenspceacmifiinchidaamdeesn tolo acpaaisr ectaem ebxépmlic itpaomdeen tese: r verificada no cânone LXXVII. Neste, tal cSoem aol gcuomnsae qmüêunlhceiar nfoarsnciecua,r ee a qdueer lam qourete c oamo etbeerb aêb oqrutoe epsafroar çdaar r pomro retvei taaro aq ucoen cfoerpaç ãcoo, nsceejbai dcoo nes etqaümêbnécmia dsoe amduullhteérreios, doeucr edtaor amm aotrsi mcâônnoion esle gaíntitmigoo,s qaucee rrceac edbeasmsa as cmoimseurinchóãrdoi an,a chreomrao dsa q mueo rttaei.s Nmóus,lh neor eesn, toaun too,s uqsuaen ddoe ldaas foram cúmplices, devem fazer dez anos de penitência.80 evidentAem oepnçtãeo, pnoãro upmoad eo rsieenr tajuçsãtoif icdaifdeare, nccoiamdoa pdrae tqeuned eau trfaadzieçrã op acrreiscteãr soe tpeaxuttoa vdao, asusspirmac itaddeose jcaârnmoonse , dcoemveom oaslg o sduepcoor rreqnutee dtaa l simsepnletism menistoe ricfóorrdaia . sOuusc imtaedloh orp, esloe rae cIognrhejeac imgaelnatioca d aes caos ndpioçpõuelsa çpõaertsi cuqluaere sh adboi traevlaamcio noa mreeinntoo nsuaeqvuoe,l e bmemom ecnomtoo e ndtares peculiar iOda tdreasta dmeestnatso cionnddisicçrõiemsi.n ado conferido, neste cânone, à adúltera e à mulher icmaspaodrata, var esvueblali nhuamra a daatditau dpeo sdteusrtaa s dmasu lhaeurteosr idfarednetse eac leusmiá sdtiocas s mgaaisla ircealse.v aAnqteusi rperliancciíopnioasm ednat o Ijgursetjifai canvoa -sqeu aep etnaansg eco mà op orábtjiectaiv os edxeu parl omenotvreer ad ugaesr açpãeos sdoea sfi:l hotas.l
77 IDEM, ibidem, CM LXXIX, p. 104. 78 O levirato, respaldado na lei mosaica, foi condenado pela Igreja Hispânica desde o Concílio Rdeo mEalvniroas,, roepa.l icziat.d, oC oenmc iltioor dneo Edlov iraan, oL X3I0, 6p.. 1C2f.. : Dt 25, 5-10 e Concilios Visigóticos e Hispano- 79 Concilios Visigóticos e Hispano-Romanos. op. cit., CM LXXVI, p. 104. 80 IDEM, ibidem, CM LXXVII, p. 104
15
O repúdio a uma opção contrária preocupava, pois, mais do monogamia, por extensão da fidelidade, e da indissolubilidade dqou em aat rivmalôonriioza. çAãsos imda, àhso mfoicrindiacsa,d oqruaes viamripauvtao ue-nster eu cminac op een as etme aaionro sd.8o1 qLougeo ,a ac ocnofnesriiddear aar tép emlo ersimgoor daoass pmeensamlidoa ndoe sc,a ssaem aednutolt,é rbiou scearav avmis too secoxom po eclor imprea,z ecrr.i me maior era atribuído aos que, dos leigAoins dfao iq ureet onmãoa dtoe nnhoa se constituído como questão central, o tema do adultério concílios bracarenses, este seDrme ãCoo prrreeccitsioan see rR aunsatilcisoarduom a. Dpaar tmir edsom rae cmonahneecirima eqnuteo doas sDueas sian seforçrmãoa ,n oc opmrooc epsasrot ed ed arse oprgriaonriidzaaçdãeos ee sftoarbtaelleecciimdaesn tpoe dlaas Igaruetjoar idnaod reesi nloo csauies,v oa. apsresoocciuapdaaçsã àos pcorámti caas pcargisãtisa,n dizeafiçnãiou ad ealsa boproapçuãloa çeõ eresd acçaãmo pdoensetasa osb, raf,r eeqsücerintate ampeóns toe II ConcEílinot rdee Borsa gpao. ntos abordados neste sermão, repudiou-se o comportamento Eadstúelste froor acmom idoe anltgifoic, aidnovsa rciaovmeolm ceunlttuea, daosss oec iiamdiota àdso sd82iv pinodra mdeusi topsa gcãasm ep oanoess edse mquôen,i odse. saecuosrd aon ctoempa sos aaduotosr odua soeb raaf,a pstoard iog ndoar âonrctioad, otexiraia, ma psóes muamnati dsou pfieérifsi càia rl ecliogniovseidrsaãdoe. dEoms ausmpae ctsoesq: üêmneciioa druer ala, ssiogcnioarçâõnecsi,a , vipnrcáutliocua-ss ep, agaãsss,im c, onndeusttea erespcrriotov,á veols, saedguultiénrtieos. Vejamos a respeito dois pequenos trechos: vOe nddiaob oa,o so sh odmemenôsn ioqsu ee psoeru sig mnoinrâisntrcoias daerrsopjraedsotisg idaora cmé uo, cCrriiaatduorra,s .83c o meçaram a servi-lo através de suas Estes homens depravados [divindades], devido às suas ipgénsosrimanatse s. inOvse dneçõmeôsn, ioss ãsoe acpuroltpuraiadroasm pdeel onso mreúss tpicaoras sqaucer ifsícei olsh,e es lahdeos riamssiteamss ecmom aos adçeõuesse.8s4, oferecessem-lhes majoritaOr iamcaemnpteo , ignnoo rajunltgeasm, evnutoln ereácvleesisiá, stipcoor,t anetsop,a çoa osh abarittaifdícoio sp oar rdpiloospousla çdõeass sduivrignidraamde sn ain oimbrigaa cso dmoo vveírtidmaadse ireom D peoutse,n uciragli ad opse lvaí ccioriss tdiaonsi zdaçeãuos.e sE sasdeosr acdaams,p oján eqsuees speejlaa, fém bauiss cdaova mqu iem ictrairti csaudaoss a, tiftourdaems aodrúieltnetraadso, sin cneos tsueonstaids,o avdaer eanbtaasn,d cornuaéri s oest cs. eOuus eamnt iguomsa c pualtsossa gcoemm od ofo tremxato d: e se libertarem dos seus pecados. Vejamos tal proposição pNaãcot od udveid ensã od a pmraitsiecrairc ómrdaiais dceu Dltoe usa.o sF adçae mcoômnio Es;le nuãmo ahdoomriacrí dioou, tnrae mc ooi saad uqlutéer ion ãoou as efjoar nDiceauçãs;o ; nnããoo ccoommeetteerr furtos nem perjurar.85 como dEem u ummaa mpaonsteuirraa , gmearaisl uam ian cvoenzt idneê ncclaiar,a dtoalqeurâenlecsi aq, uaes pariántdicaa se satdaúvaltmer aesm, a sfsaisme inicial de cristianização foram, de certa maneira, justificadas. Dessa forma, as pessoas
81 IDEM, ibidem, CM LXXVIII, p. 104. 82 MARTINI EPISCOPI BRACARENSIS. op. cit., De Correctione Rusticorum, cap. 8, p. 190. 83 IDEM, ibidem, cap. 7, p. 189. 84 IDEM, ibidem, cap. 8, p. 190. 85 IDEM, ibidem, 17, p. 201.
16
do reino para quem o De Correctione Rusticorum estava destinado adúlteros indiciados nos cânones bracarenses. Estes últimos, cam pdoifneerseensc iaomu -nseã od, oas cqounevme rstied od.e tOeurm minealvhao rp, etnaaisli dpaodpeusl,a çfoõreasm e sptearrciaembid eoms cuommao meteampab rroesl adtiev aumme ngtreu pmo ajiás raeviannoç saudeav od.o longo processo de cristianização realizado junto a todos habitantes do
ConcluOsã oen foque do material produzido no interior do reino suevo referente à sdeex udauliadsa dde irreetvreizlea-sn: osu mo ae sfroersçpoe idtaansd aou toa ridtraaddeiçsã eoc leesciláesstiiácsatsic naa, bouustcraa dcao ncsoindceirliaançdãoo seev idoêrinecnitaasv eam sepgíruicnadso. Aas psiemrs, ppeocrt iuvam plareddoo, mdoin apnotnet on ad eI gvriestjaa, teexópriocno,d oo aresf eprriedooc umpaatçeõrieasl gséecruailso sd. eTsatal pinossttiuturaiç ãeox per eossso up-rsinec, ípsioobs reqtuued on, onrtae avvaalomr izsauçaã ot raatjeritbóuríida a anoo slo ngo dos Capitula
aMfarirctainnio sa. aPnotirg oos uctrâon onlaedso ,n ãuom saó cdoen dcuotnac ílipoas uhtaisdpaâ nnicao s,e xmpearsi êtnacmiab érmes uolrtiaennttea isd ea coâbnsoernveasç ãaon tderaiso remsepnetceif icciitdaaddoess rleoscualitso,u t anmãob éampe snea sf edze purmes epnrtoec.e sLsoog od,e as ealdeoçãçãoo, mdoass tcaâmnobnéems daan taigdoasp,t açaãpoe ndaoss mapersomvoeist.o uE-mse ouot raqsu pea lacvorrares,s pdoon dvioal umaooss o acnosnejiuonst o ddaes autoridaAdse sm eacnleifseiásstatiçcõaes sf rednetses eà s pcorámtipcoarst admase nptoop ulparçeõseesn tdeos reninaos . fontes analisadas iNnedsicsaem sean tcidoon,v erpgoêdnecmiao sd e deesletamceanr tops eldoa s mteennodsê nctriaêss gpeormntâons:ic aa e vraolomriaznaoç-ãcor istdãa. mneocneosgsiadmadiae ed eo pcuonnisçeãqoü ednot ea dcúalstteirgoo apsúsbolciciaod paa àra i doési at rdaen sqgurees seosrtees r odmespsiea purmin caípcioor;d oa de fidelAidianddea; aq utoel erTâánccitiao dtifeenrhean ciaapdoan ptaadrao o aa dpuoltsésriiboi lmidaadsceu lidneo eq fueem ianlignuon. s nobres pmuodneosgsaemmi are iamlizpaôrs -msea isc odme ou mte ncadsêanmciean ptore, daoom fainzaên-ltoe rneoss areltionuo ,s enuã op esrófi l pdeela e xincfeluçêãno.c iAa agienrdmaâ, ncicoam, om daess dinoebgraamveelnmtoen dtee psuelaas ccoolnavbiocrçaõçeãso, ac riisdtéãi.a Edset aqs uetr aod içroõmesp imreeanlçtaor adma fsied eal idadadúelt enraa nqou arle sineo b sauseevaov an ãoo c earsaa mcheicnotote haadvae nriaa pqruees esneç ap udnei rt opduobsli,c taaml qenutael .s eA sfsaizmia, antaé éspeoteca a dneo sT aáocist oo,l hnoãso dsee tloivdrao ua tcootmalmuneindtaed ed ac rvisetrãg odnah qau dael ftaezri aq upea rstee .p enitenciar por sentido Qduea nptoro pàa gtoalre raâ nnceiac eassoi daadduel tédreio ,s eemmeblhoarna teas Icgornedjaiç õteesn hnao scea scaomndeunztoid op anroa ahoo mreegnus laem meunlthaerreems, 8a6 sa sc oanudtoiçrõideasd edse eicnlgerseiássstoic aes ploecramisa nnêãnoc riaa tinfioc acrlaemro edstoas toesntdiáêrniocisa, aleditúolrteerso se fosiu dbedmiáacrocnaodsa qcluaera mtiveenstsee mco mc oamnoesti ddoe padenuilttêénricoi.a Qa usaenredmo cau mpupnriidçoãso, naãoos eqxuies tpiua,r aé ovse rcdléardigeo, sd idsati noçrãdoe nesn mtree nhoormese, nass ec omnuselhqeürêensc. iaEsn tmreatiasn rtiog,o rnoãsoa sh ád od aúdviudlaté rdioe cmoemneotsi dcoo mpoprl acseunatse ecsopmos aass dmou lqhueere sa. sTuaal epnrcóapmriain hfaalmtae, netov ideennccoinatmro uu,m cae rctaombreanntçea, aocborilghaidçaõ ensa d ter afdidiçeãliod agdeer mnoâ nmicaat rqimueô,n icoo menot roe bhsoemrveanmso es ,m fauzlhiae rneíst.id a distinção entre as Logo, ao nos indagarmos sobre o que teria determinado a presença de uma
86 AGOSTINHO. De Coniugiis Adulterinis, op. cit., L.1, VIII, p. 352-354.
17
dada postura frente ao matrimônio por parte dos habitantes do germânica já identificada na época de Tácito, ou a tradição ro mreainnoo -scureisvtoã,, ao uh eor afnaçtoa dgoersm aapnoortse, s ecsrtiast ãúolsti mcoan fpluoísrseimbi lpidaardae o sin meqeusimvoocsa pmoenntotes fsuen dimampõeen.t aCiso vnasltoartiazmadooss, ppeoloiss, cqausea, mneon qtou en ose r ereinlaoc isouneav oa,o so sf umndaiasm imenptoorst adnot epsa raasdpiegcmtoas ddea sc ohmepraonrtçaams eqnuteo mpeorladnatrea mo a conduta dos habitantes convergiram para um mesmo ponto.

Nenhum comentário:

Postar um comentário

Contador de visitas